DNI MUZKI ŻYDOWSKIEJ W SZCZECINIE 2021

Czwarta edycja Dni Muzyki Żydowskiej w Szczecinie odbyła się pod znakiem bardzo międzynarodowych programów. Kulturę żydowską potraktowaliśmy jako pretekst do pokazania wielu tradycji i stylistyk. W końcu to właśnie jest znak rozpoznawczy Szczecina nie tylko obecnie, ale i w historii. Mieliśmy w niej okres słowiański, pomorski, szwedzki, francuski, niemiecki… Kultura zawsze powstawała u nas w wielu nurtach, a na ich pograniczu powstawały najlepsze pomysły.

Jak zatem muzyka żydowska łączyła się w Szczecinie z wieloma innymi kulturami? Pierwszą ważną datą w tej historii jest rok 1812, w którym król Prus Fryderyk Wilhelm III wydał edykt uznający Żydów za obywateli miejskich. Cztery lata później szczecińscy Żydzi założyli Towarzystwo, które w 1856 roku przekształciło się w Gminę Synagogalną. I to właśnie Gmina stała się niezwykłym ośrodkiem tętniącym kulturalnym życiem. W 1873 zaczęto wznosić okazałą Nową Synagogę przy ulicy Zielony Szaniec. Wspomnieć należy mecenasa sztuki Nathana Marxa, grafika Lessera Ury’ego, malarza Julo Levina, organistę Roberta Lehmanna, kantora Abrahama Lichtensteina oraz wielu rabinów i nauczycieli. Ci wysoko wykształceni i o wielkim smaku artystycznym ludzie współtworzyli pejzaż Szczecina aż do 1933 roku. Po 120 latach nieustannego rozwoju muzyka żydowska w Szczecinie zaczęła gwałtownie zamierać. Nie na zawsze.

W ramach tegorocznych Dni Muzyki Żydowskiej w Szczecinie ponownie zaprosiliśmy na dwa koncerty w gościnnych murach Muzeum Narodowego w Szczecinie. Sobotniego wieczoru zabrzmiał iście międzynarodowy program w wykonaniu flecistki Ani Karpowicz i pianisty Marka Brachy. W niedzielę zaś zaprezentowana została kolejna odsłona programu Muzyka Nowej Synagogi. Tym razem Isidoro Abramowicz i Jakub Stefek zaprezentowali sylwetkę Abrahama Lichtensteina, szczecińskiego kantora połowy XIX wieku. Prapremierowo zabrzmiały jego melodie odnalezione w rękopisach w nowojorskim archiwum i opracowane przez Adama Porębskiego.

Sobota, 11 września 2021, godz. 19:00

KONCERT „MUZYKA DOMU UTRACONEGO”

Ania Karpowicz – flet
Marek Bracha – fortepian

Na pewno wielokrotnie słuchając muzyki żydowskiej odczuwali Państwo pewnego rodzaju smutek lub nostalgię. Dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że odbieramy ją przez pryzmat tragicznych wydarzeń ubiegłego wieku. Jednak nie jest do końca tak, że cała emocjonalność tej muzyki naznaczona jest przez straszliwy los społeczności żydowskich podczas ostatniej wojny.

​

Tęsknota za domem utraconym – to motyw w sztuce wywodzący się już ze starożytności. Jego symboliczny początek to Psalm 137, który zaczyna się od słów Nad rzekami Babilonu - tam myśmy siedzieli i płakali, kiedyśmy wspominali Syjon. Na topolach tamtej krainy zawiesiliśmy nasze harfy. Opisane są w nim emocje towarzyszące Żydom podczas wygnania babilońskiego w VI w. p. n. e. 

​

Kolejne epoki i wieki przynosiły utraty domów kolejnych pokoleń tego narodu. Wędrówki – a w wielu przypadkach długie tułaczki – zaczęły być z czasem ich atrybutem. Również śledząc życiorysy muzyków i kompozytorów można dojść do przekonania, że częste – wymuszone lub dobrowolne – zmiany miejsca zamieszkania łączą ich życiorysy i twórczość. Temat koncertu szczególnie w Szczecinie skłania nas do refleksji. Tak wielu z nas również wspomina domy utracone, a stare budynki i kamienice także pamiętają swoich dawnych mieszkańców. 

​

Utwory na flet i fotepian Erwina Schulhoffa, Mieczysława Wajnberga i Aarona Coplanda wykonał dla nas duet: Ania Karpowicz – laureatka Paszportu Polityki 2020 w kategorii Muzyka Poważna oraz Marek Bracha – jeden z najbardziej wszechstronnych pianistów swojego pokolenia.

​

Niedziela, 12 września 2021, godz. 19:00

KONCERT „MUZYKA NOWEJ SYNAGOGI: ABRAHAM LICHTENSTEIN”

​

Isidoro Abramowicz – kantor
Jakub Stefek – organy
Chór Dziecięcy Zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego DON DIRI DON
Dariusz Dyczewski – dyrygent

​

W programie: Adam Porębski - „Shire Bet Haknesset” Pięć pieśni synagogalnych opartych na melodiach Abrahama Lichtensteina (prawykonanie)

(…) jego nauczyciel Felix Schmidet powiedział o nim, że nigdy w życiu nie słyszał głosu o takiej rozpiętości i melodyjności, jaką posiadał Lichtenstein. Mówi się też, że słynny szczeciński kompozytor ballad Carl Löwe często słuchał w starej synagodze śpiewów tego utalentowanego kantora.

Takie wspomnienie zanotował Jacob Peiser w swojej „Historii Gminy Żydowskiej w Szczecinie”. Abraham Lichtenstein (1806-1880) był najsłynniejszym i najbardziej cenionym kantorem, jaki kiedykolwiek służył w szczecińskiej synagodze, a miało to miejsce w latach 1833-1847. Zarówno Carl Löwe, jak i inny słynny kompozytor tamtego okresu - Louis Lewandowski - również pozostawili zapiski jego o niezwykłym głosie. Z każdą nutą, którą śpiewał pan Lichtenstein, zachwyt publiczności wzrastał i aż po „Weszameru” [Będą zachowywać szabat] lud prawie nie odważył się oddychać.

W innym miejscu zanotowano, iż Lichtenstein był artystą niezwykłym. Posiadał wielką wiedzę, pozwalającą mu przekształcać stare, ozdobne śpiewy synagogalne w uduchowione melodie. Potężna ekspresja w śpiewie, żywiołowy i serdeczny temperament i szczerość uczuć słyszalna w muzyce miała przyciągać w każdy szabat do szczecińskiej synagogi nawet osoby innych wyznań. Czy i dzisiaj będziemy w stanie przywołać to, co działo się w sercach słuchających go osób?

Udało nam się pozyskać kilka zachowanych rękopisów pieśni, które skomponował i wykonywał Abraham Lichtenstein. O opracowanie pięciu utworów poprosiliśmy kompozytora Adama Porębskiego z Akademii Muzycznej im. Karola Lipińskiego we Wrocławiu. Melodie Lichtensteina zyskały akompaniament organowy i partie chóralne. Do wspólnego prawykonania zaprosiliśmy Chór Dziecięcy ZUT DON DIRI DON pod dyrekcją Dariusza Dyczewskiego. W ten sposób, po blisko dwóch wiekach do Szczecina powróciła muzyka jego najsłynniejszego kantora!