Nowa Synagoga w Szczecinie - nazwa, której próżno szukać dzisiaj na mapie miasta. I po co mielibyśmy to robić? Zdecydowana większość z nas nie jest wyznawcami judaizmu. Nie byliśmy nigdy w życiu w żadnej synagodze. O kulturze żydowskiej nie uczyliśmy się w szkole, nie rozmawialiśmy o niej w domu, nie stykaliśmy się z nią w życiu codziennym. W mediach i dyskusji publicznej tematy te zwykle poruszane są w kontekście spraw kontrowersyjnych, budzących emocje najczęściej obliczone na osiąganie korzyści przez tych, którzy te tematy wywołują.

​

My też nie wiedzieliśmy wiele o Nowej Synagodze w Szczecinie. Wiedzieliśmy gdzie stała, mijaliśmy niewielką tablicę i tyle. Dzisiaj to miejsce jest łatwiejsze do zauważenia za sprawą wielkiego muralu, który widnieje na ścianie sąsiedniego budynku Książnicy Pomorskiej. Ale budzi niewiele skojarzeń. Pozostaje niewielkim fragmentem pustego terenu w samym centrum Szczecina.

​

Nowa Synagoga w Szczecinie przy ulicy Zielony Szaniec, a dzisiejszej Dworcowej, została otwarta w maju 1875 roku. Gromadzili się w niej wyznawcy judaizmu nurtu reformowanego, zakładającego otwarcie na otaczający świat i jego nowoczesne realia, a jednocześnie stawiającego na rozwój edukacji i sztuki. Drogą do wzajemnego zrozumienia między żyjącymi obok siebie narodami miało być akcentowanie podobieństw, ale i jednocześnie świadomość różnic wynikających z historii. Toteż Nowa Synagoga stała się miejscem otwartym i tętniącym życiem nie tylko religijnym, ale i kulturalnym. Jej historia skończyła się 9 listopada 1938 roku, czyli w pogrom Nocy Kryształowej, podczas którego została spalona. Ruiny ostatecznie rozebrano trzy lata później. Dwa lata temu w Archiwum Państwowym w Szczecinie wzięliśmy do rąk jedne zachowane po niej dokumenty.

​

Dopiero zupełnym przypadkiem, kilka lat temu, dowiedzieliśmy się, że w Nowej Synagodze w Szczecinie śpiewał bardzo dobrej jakości chór przy akompaniamencie organów. W tym momencie obudziła się nasza ciekawość - skoro występowali muzycy, to musiał istnieć i repertuar. Skoro był repertuar, to musiały istnieć i nuty. Skoro są nuty, to możemy wykonać zapisaną w nich muzykę. Możemy odbudować Nową Synagogę, nie fizycznie, ale w wymiarze duchowym, emocjonalnym i transcendentnym.

​

Ta myśl stała się myślą założycielską Dni Muzyki Żydowskiej w Szczecinie, w ramach których od siedmiu lat kontynuujemy projekt "Muzyka Nowej Synagogi". Pierwszy raz od czasów wojny wykonaliśmy wiele dzieł, co do których nie ma wątpliwości, że były wykonywane przy Zielonym Szańcu. Zrealizowaliśmy zamówienia kompozytorskie, przez co doprowadziliśmy do powstania nowych utworów. Po dwustu latach wróciła do Szczecina muzyka Abrahama Lichtensteina - najsłynniejszego szczecińskiego kantora z XIX wieku. Na artystycznym szlaku spotkaliśmy nawet potomków Jakoba Sarahssona, kantora w Szczecinie od 1875 do 1912 roku, którzy do dzisiaj mieszkają w Izraelu, Szwajcarii, Hiszpanii i USA.

​

W tej edycji zamierzamy podążyć za marzeniami dawnych mistrzów. Zachowało się wiele wzmianek w różnych źródłach, iż dawni kompozytorzy i kantorzy stale myśleli o poszerzeniu instrumentarium wykorzystywanego w synagodze. Organy działały na ich wyobraźnię, ponieważ potrafiły naśladować różne instrumenty. Jednak poszukiwali oni nowych barw, a część z nich pisała z nadzieją, że kiedyś w synagogach zabrzmią całe orkiestry. Prawie osiemdziesiąt lat temu realizacja tych marzeń została zatrzymana.

​

W koncercie "Muzyka Nowej Synagogi" chceliśmy jednak do nich wrócić. Śpiewacy projektu YAEL - Anna Woźnicka, Anita Szwacińska, Bartosz Szwaciński i Piotr Łapiński - dokonali wyboru psalmów i hymnów z muzycznej tradycji Nowej Synagogi, które następnie zostały opracowane z towarzyszeniem organów i kwartetu smyczkowego. Do wspólnego wykonania zaprosiliśmy ExQuartet - Pawła Maślankę, Łukasza Górewicza, Grzegorza Sadowskiego i Tomasza Szczęsnego. Przy organach zasiadł Jakub Stefek - kierownik artystyczny naszego Festiwalu, którego muzyczna podróż rozpoczęta w miejscu Nowej Synagogi w Szczecinie doprowadziła do kontuaru organów synagogi w Berlinie, gdzie od 2020 roku pełni funkcję organisty.

​

Ale opowieść o Muzyce Nowej Synagogi to nie tylko próba rekonstrukcji kawałka Szczecina, którego już nie ma. To także przykład na to, że dawna historia może przekładać się na nasze życie tu i teraz. Dzięki jej odkrywaniu możemy lepiej rozumieć siebie nawzajem. Możemy wspólnie przeżywać dziedzictwo kulturowe różnych narodów. Możemy także odkrywać nieznane miejsca i poszerzać naszą wiedzę. Możemy stawać się wspólnotą.

 

​​​​Koncert odbył się w ramach 7. edycji Międzynarodowych Dni Muzyki Żydowskiej w Szczecinie